دسته: جغرافیا فصل اول مقدمه شهر و شهر نشینی ایران كه در طول سالهای متمادی دچار دگرگونی و تغییر بنیادی نشده بود ، همزمان با درگیری در روابط جدید سرمایه داری جهانی وارد دوره ای از تغییرات و دگرگونیهایی شد كه اگر چه ریشه در زیر ساخت های اقتصادی ( تولیدی و صنعتی ) جامعه ایران نداشت اما به هر حال متأثر از شیوه ها و روشهای نوین تولید و توزیع ، مبادله و مصرف و
قیمت فایل فقط 6,900 تومان
شهر و شهر نشینی ایران
فصل اول
مقدمه :
شهر و شهر نشینی ایران كه در طول سالهای متمادی دچار دگرگونی و تغییر بنیادی نشده بود ، همزمان با درگیری در روابط جدید سرمایه داری جهانی وارد دوره ای از تغییرات و دگرگونیهایی شد كه اگر چه ریشه در زیر ساخت های اقتصادی ( تولیدی و صنعتی ) جامعه ایران نداشت اما به هر حال متأثر از شیوه ها و روشهای نوین تولید و توزیع ، مبادله و مصرف و نیز تحت تأثیر عوامل خارجی و داخلی رشد ، چالش های جدیدی را ایجاد كرد تكامل نیافتن نظام سرمایه داری در ایران به دلیل موانع متعدد ساختاری درونی ، افزایش بهای نفت در دهه پنجاه و اصلاحات ارزی كه خود حاصل پایان عمر هم نشینی نظام سرمایه داری با نظامات آن پیشین بود تأثیرات دامنه داری بر الگوی شهرنشینی و شهر در ایران داشتند . از یك سو استقرار صنایع و كارخانجات در محدودة بلافصل شهرها و عمدتاً كلان شهرها و رواج نسبی روابط سرمایه داری سوداگر و وابسته در آن و از طرف دیگر بی نیاز شدن شهرها از بازار روستاها و قطع ارتباط تاریخی شهر و روستا موجب تقویت نقش و جایگاه شهرها شده و از سوی دیگر اصلاحات ارضی موجب تخریب بنیانهای زیست و معیشت روستاییان گردیده و اینها بر روی هم نامعادله ای ساختند كه حاصلش مهاجرت گسترده روستائیان به شهرهای بود كه بنیانهای تولید آن به درجه ای از كمال نرسیده بود كه قدرت جذب انبوه مهاجران را داشته باشد . انبوه مهاجرین جذب شده به شهرها نیاز به سر پناه و مسكنی داشتند كه با توجه به وضعیت درآمدی خود قادر به تأمین آن نبوده و در عمر كمتر طرح و برنامه ای نیز به تأمین مسكن برای آنها توجه می شود . آنها كه نمی توانستند در بازار رسمی زمین و مسكن نیاز خود را برآورده سازند ، در بازار غیر رسمی زمین و مسكن گونه ای متفاوتی از سرپناه را تقاضا می كردند كه در سالهای دهه پنجاه آلونك نشینی ، زاغه نشینی و حاشیه نشینی را شكل دادند . این مجموعه های سكونتی حاشیه ای كه در بافت درونی یا حاشیه ای شهرها به ویژه كلان شهرها ایجاد می شوند . به تدریج جای خود را به مجموعه های سكونتی جدیدی دادند كه در خارج از محدوده قانونی كلان شهر و در حریم استحفاظی آن شكل گرفته و در عین مشابهت با آنها متفاوت بودند ؛ امنیت در تصرف و فقدان خطر و تهدید تخریب ، مكان گزینی در حوزه عمل كلان شهر و در طول محورهای عمده منشعب از كلان شهر و نیز در نزدیكی مكانهای عمده صنعتی و اشتغال عملاً بستری را فراهم ساخت كه جمعیت انبوه مهاجر ساكن در محدوده كلان شهری به سمت آنان سرازیر شده و پدیده ای جدید را در نظام و مكان كلان شهری شكل دهنده این پدیدة جدید كه با مشخصه هایی چون خودرو بودن و بی اعتنایی به ضوابط و مقررات شهر سازی و ساختمانی ، اتكاء به حریم وارده خود جوش مردمی تأثیر ناپذیری از مدیریت و كنترل های دولتی و رسمی و امثال آنها شناخته می شوند ، « سكونت گاههای خودرو » نامیده شده اند . آنها نه جزئی وابسته به كلان شهر كه سكونتی گاهی با استقلال نسبی از آن هستند كه حداقل در ابتدا پایه های شغلی و معیشتی خود را در كارخانجات و صنایع پیرامون جستجو كرده و سپس و با تأمین خدمات و زیر ساخت ها در مراحل بعدی رشد به درجه ای از استقلال خدماتی می رسند و توسط نهادهای رسمی به عنوان شهر به رسمیت شناخته می شوند و در هر حال در سالهای اخیر به عنوان نوعی الگوی سكونت جدید ، ما بین شهر و روستا ـ در منطقه كلان شهری مطرح شده اند كه در مورد تهران حدود 20 درصد جمعیت منطقه شهری را در خود جای داده اند .
این پدیده رو به گسترش كه با چالشهای نظری ـ كارشناسی و اجرایی متفاوتی مواجه بوده و هست ، نیازمند بازشناسی و كالبد شكافی است تا با شناخت ساز و كارهای شكل گیری و تحول و عوامل مؤثر در آن تحت مدیریت هدایت و نظارت در آید و تا جایی كه امكان دارد بسامان شده و برنامه دار گردد .
بیان مسئله
افزایش سریع و گسترده جمعیت شهرهای جهان سوم كه غالباً در حوزه مناطق كلان شهری به وقوع پیوسته است طی سه دهه گذشته موجب بروز عوارض متعدد شهری شده است كه از آن میان پدیده سكونت گاههای بی ضابطه و حاشیه ای به دلیل ارتباط مستقیم با یكی از نیازهای پایه ای انسان ( مسكن ) اهمیت خاصی دارد كه برابر اطلاعات موجود بین نصف تا جمعیت شهرهای جهان سوم را در خود جای داده اند . این در حالتی است كه بخش قابل توجهی از جمعیت شهری اضافه شده جهان سوم نیز در سكونت گاههای غیر رسمی اسكان می گزینند .
در 1985 بیش از 000/1000 نفر در قاهره ، 000/500 نفر در بانگوی افریقای مركزی و 000/740 نفر در لوزاكای زامبیا در سكونت گاههای غیر رسمی و مناطق حاشیه ای ساكن بوده اند .
بر مبنای بررسی های طرح مجموعه شهری تهران در طول سه دهه گذشته جمعیت شهر تهران 3/2 برابر اما جمعیت منطقه شهری 8/7 برابر شده است كه خود به مفهوم اسكان جمعیت به مراتب بیشتر در حوزه كلان شهری ( منطقه پیرامون تهران ) است .
با توجه به روند رو به رشد پدیده حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ ایران به ویژه تهران كه مشكلات متعددی را در زمینه های اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی باعث شده است و از آنجا كه این پدیده به قدر كافی مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته و اتخاذ شیوه های درست برخورد با این پدیده مستلزم تحقیقات جامع و فراگیری است كه كلیه ابعاد و جنبه های پدیده حاشیه نشینی را مورد بررسی و دقت نظر قرار دهد ، تحقیق حاضر در راستای ارائه شناخت دقیق و درست از این پدیده و در نتیجه برخورد صحیح با آن ضرورت می یابد . طرحهای شهری و شهرسازی و به ویژه ضوابط و مقررات شهرسازی و ساختمانی آنها هنگامی كه با ویژگیها و مشخصات این سكونت گاهها در مراحل مختلف رشد انطباق نداشته موجب ایجاد بحران و اختلال در روند دگرگونی آنها شده ضمن اینكه از سازماندهی مطلوب آنها بازمانده ، پتانسیل ها و ظرافیت های موجود در آنها را نیز به محدویت و تنگنا تبدیل كرده است و در بهترین حالت به تكثیر آنها در گسترش در پهنه منطقه كلان شهری منجر شده است .
بر این اساس به نظر می رسد تحقق حاضر بتواند فرایند شكل گیری ، دگرگونی و تغییرات پدپده و نیز عوامل داخلی و خارجی مؤثر بر آن را تبین نماید و بستر لازم را برای ارزیابی عینی نتایج و برخوردهای سیاست ها و روش های برخورد با پدیده فراهم آورد .
1 ـ فرایند ، چگونگی و عوامل مؤثر در شكل گیری و دگرگونی سكونت
گاههای خودرو در ایران و منطقه كلانشهری
1 ـ 1 ـ چگونگی و عوامل مؤثر بر شكل گیری سكونت گاههای خودرو در ایران
تحت تأثیر فرایند عام شهرنشینی و شهرگرایی و نوع رابطه بین شهر و روستا جمعیت انبوه مهاجر از روستاها به سمت شهرهای بزرگ و به ویژه پایتخت ( تهران ) سرازیر شدند .
تمركز و انبوهی جمعیت در تهران و مراكز شهری كه نه به دلیل زیر ساخت های تولیدی شهر و گسترش اشتغال مولد و بلكه عمدتاً به دلیل گسترش بخش سوم ( خدمات ) و مشاغل حاشیه ای صورت گرفت عملاً بستر مناسبی جهت بروز عوارض خاص شهرنشینی وابسته و متكی به درآمدهای نفتی بود . در رأس این عوارض بحران زمین و مسكن شهری بود كه عملاً نیاز به سر پناه حداقل در ردیف نیاز به غذا و پوشاك جهت وارد شدگان به شهر آنها را به فكر راه چاره می انداخت .
بازار رسمی زمین و مسكن عملاً به دلایل مختلفی پاسخگوی نیاز اقشار كم درآمد و تهیدست جذب شده به شهر نبود و حتی بخشی از اقشار ساكن كلانشهر را نیز نمی توانست زیر پوشش خود درآورد .
لذا جهت برآودن این نیاز پایه ای ( زمین و سر پناه ) بازار غیر رسمی زمین و مسكن شگل گرفت این بازار متناسب با نیازهای متقاضیان و با شرایطی متفاوت از بازار رسمی و غالباً از طریق نقض ضوابط و مقررات معمول در رابطه با كاربری زمین ، تراكم ، ضوابط ساخت و تفكیك و …. زمین و گاه مسكن را با قیمتی به مراتب كمتر از بازار رسمی در اختیار متقاضیان ویژه خود قرار می دهد .
در ایران برخلاف بسیاری از كشورهای كم توسعه به جز در سالهای آغازین پس از انقلاب هیچگاه تصرف عدوانی زمین معمول نبوده و بلكه زمین ] اگر چه به صورت غیر رسمی و نه در چارچوب ضوابط و مقررات متعارف [ از مالك خریداری شده و بر این اساس اشكال تصرف عدوانی به صور تهاجمی و سازمان یافته اصولاً در دستور كار نبوده است ؛ اراضی مورد نظر هم معمولاً در طول محورهای عمده ارتباطی به شهرها و با دسترسی مناسب به مكانهای اشتغال قرار داشته اند .
به دلیل كمبود شدید زمین در محدوده قانونی شهرها و محدودیت های فراوان دستیابی اقشار كم درآمد شهری به زمین و مسكن ، اراضی فوق الذكر كه معمولاً كاربری و قابلیت كشاورزی داشتند ، به صورت غیر قانونی توسط مالكین برزگ تفكیك شده و در اختیاز ریسك پذیرترین اقشار ( مهاجرین از كلانشهر و یا روستائیان تازه وارد كلانشهر ) قرار می گرفت كه آنها هم در قطعه زمین كوچك خریداری شده به سرعت و ( یك شبه ) در آن سرپناهی ایجاد می شود . از گرد هم آئی مجموعه بناهای این چنین به سرعت سكونت گاههای شكل می گیرد كه در مراحل اولیه خدمات خود را به صورت غیررسمی تأمین می كند و در مدتی نه چندان طولانی با فشار بر مسئولین خدمات مورد نیاز به صورتی رسمی تأمین شد و به تدریج نوعی و سطحی از پیوند كالبدی در این مجموعه های سكونتی ایجاد می شود و سكونت گاه شكل می گیرد . آن چه در این میان به پیوند نسبی كالبدی مدد می رساند پیوند اجتماعی و همسایگی قوی است كه خمیر مایه اجتماع مردم در این سكونت گاههاست .
اغلب این سكونت گاههای پس از پشت سر گذاشتن دوره ای از رشد سریع و انفجاری به درجه ای از تعادل دست می یابند كه شاید بتوان آن را به عدم توان حداقل سرویس دهی و بی تعادلی شدید در نظام سكونت گاهی و گاه میل اجتماعی ـ فرهنگی به حفظ قلمرو و نیز ضوابط و مقررات طرحهای رسمی شهرسازی و اعمال سطحی از مدیریت شهری نسبت داد . از آن پس رشد و توسعه سكونت گاه در نقاط پیرامون و ترجیحاً در نقاطی كه سابقه ای از سكونت و حداقلی از خدمات در آنها وجود داشته باشد به صورت ناپیوسته ادامه می یابد و سكونت گاه مورد نظر روند رشد خود را با جذب برخی عناصر شهری ادامه می دهدد .
اما حتی در مراحل بعدی رشد و بلوغ نسبی نیز این سكونت گاهها از نوعی عدم تعادل ساختاری ( اجتماعی ، فرهنگی و كالبدی ) رنج می برند با سطحی از یكنواختی فرهنگی و اجتماعی و تنوع كم در آمد و اشتغال عملاً اجازه تعامل اجتماعی و پیوندهای فرا فامیلی ، فرا خویشاوندی و فرا همسایگی را نداده و ورود عناصر جامعه مدنی و توسعه مدنیت در این سكونت گاهها را بسیار محدود می كند . اما این واقعیت را نیز نمی توان انكار كرد كه تحت تأثیر عوامل اجتماعی ، فرهنگی و حتی پیشینه این سكونت گاهها و ساكنین ساخت اجتماعی ـ فرهنگی و كالبدی آنها در عمل متفاوت بوده و در معرض تغییر و دگرگونی مستمر نسبت به الگوهای اولیه زیست و سكونت خود هستند . اگر چه در تحلیل نهایی نه می توان آن را روستا نامید و نه ویژگیهای تمام یك جامعه و ساختار شهر دارند . آنها در نهایت امر سكونت گاهی ما بین شهر و روستا با گرایش به دومی و متأثر از مشخصه های اولی هستند .
دكتر پیران ضمن تحلیل فرایند و چگونگی شكل گیری سكونت گاه غیر رسمی آن را بیش از هر چیز در قالب بازار غیر رسمی زمین و مسكن قابل تبیین دانسته و دو دلیل عمده را در این راستا یكی تبدیل به كالا شدن زمین و مسكن ( این دو نیاز اولیه و حیاتی ) تحت شرایط توسعه پیرامونی و برون زا و دیگری نیاز اولیه مهاجرین وارد شده به كلانشهر به سر پناه قائل است و اشاره می كند كه به دلیل سیل گسترده مهاجرت به شهرهای بزرگ ، كالا شدن زمین و مسكن و رشد بورس بازی زمین ، بخش مهمی از تقاضای بالقوه مسكن هرگز امكان بالفعل شدن پیدا نمی كند . هر طبقه اجتماعی فضای شهری خود را تولید می كند اما در این میان طبقاتی باقی می مانند كه قادر به تولید فضای شهری خاص خود بر منبای قواعد بازار رسمی زمین و مسكن توأم با بورس بازی زمین موجب تشدید بحران مسكن شده و این خود موجب افزایش شدید قیمت زمین و مسكن و اجاره بها خواهد شد .
دكتر پرویز پیران اضافه می كند كه در چنین شرایطی بازار غیر رسمی مسكن شكل می گیرد . در این بازار با استفاده از ضوابط و مقرارت طرحهای شهر ] = محدودیت توسعه بر اراضی كشاورزی و اراضی خارج از محدوده قانونی شهر [ اراضی كشاورزی بزرگ به شیوه ای غیر قانونی و خارج از چارچوب ضوابط رسمی معمول تفكیك ( و به نوعی تغییر كاربردی « ؟ ! » ) داده شده و به خیل عظیم جستجوگران سر پناه عرضه می شود . متقاضیان این بازار نیز كه خود از مشكل سرپناه رنج می برند قدرت ریسك بالایی دارند و به سرعت بر قطعه زمین كوچك خود ( خریداری شده از بازار غیر رسمی زمین ) سرپناهی می سازند و بدین ترتیب اجتماعات آلونكی شكل می گیرد .
او اضافه می كند كه : در ایران تقسیم و باز تقسیم زمینهای كشاورزی حاشیه شهرها و اراضی خارج محدوده ، مهمترین شیوة دستیابی به زمین برای ایجاد اجتماهای آلونكی است . شیوه های دیگر چون تصرف خزنده و اشغال سازمان یافته بیشتر در گذشته رواج داشته است .
سید محسن حبیبی و دیگران در گزارش طرح پژوهشی تحت عنوان « دگرگونی روستاهای مجاور شهرهای بزرگ و نقش آنها در نظام اسكان كشور » در رابطه با فرآیند و چگونگی شكل گیری و تطور سكونت گاههای خود جوش نكات زیر را مورد اشاره قرار می دهد :
¨ بر اثر پدیده قطب گرایی و تمركز گرایی ، سوداگری بر زمین و ساختمان شتاب گرفته و كانونهای زیستی حاشیه ای و به ویژه روستاهای پیرامون كلانشهر بستر مناسب چنین سوداگری است .
¨ با تصویب ضوابط و مقرراتی چون قانون شهرك سازی ( 1350 ) ، قانون نظارت بر گسترش شهر تهران ( 1352 ) ، آیین نامه استفاده از اراضی در خارج از محدوده و حریم استحفاظی شهرها ( 1355 ) بستر مناسب جهت بورس بازی زمین در خارج از محدوده شهرها و بخصوص تهران فراهم می شود كه تحت تأثیر آن اراضی زراعی بزرگ به صورتی غیر قانونی تفكیك و در طول محور آن عمده منشعب از تهران ( و برخی كلانشهری ( دیگر ) بستر شكل گیری شهرهای منفصل با كاركردی خوابگاهی و مسكن فراهم می گردد ( حبیبی و دیگران : 1371 : 206 ـ 404 ) رشد و گسترش روستاهای پیرامونی نه ناشی از استعدادهای طبیعی آنها بلكه در بسیاری موارد ناشی از موقعیت ارتباطی روستا نسبت به شهر مركزی و محورهای فعالیت شهر است . آنها مكان خوابگاهی نیروی كار صنایع شهر مركزی و محورهای فعال اقتصادی آنها محسوب می شوند .
¨ بر اساس بررسی ها حتی امروزه و با همه نارسائیهایی كه وجود دارد ، كانونهای زیستی متشكله اسلام شهر به گونه ای خود بخودی در خدمات رسانی به نقاط زیستی تحت حوزه نفوذ مستقیم خود با تهران شریك شده اند . شاید به اعتباری بتوان گفت كه این كانونها نو شهرهایی هستند …. كه از طریق فرایندی كاملاً غیر كلاسیك ( خود بخودی ) ظهور كرده اند . تبین این فرایند نیاز به مداخله بسیار دارد و كشف آن راه گشای بسیاری از مسائل شهری و جمعیتی ما خواهد بود .
¨ هر كانون در درون خود رشد یافته و در محدوده ای مشخص باقی می ماند . با كند شدن هجوم مهاجرتی و اشباع نسبی كانونهای زیستی متشكله بدون تردید كانونی دیگر در نقطه ای دیگر در فاصله ای مشخص با این كانونها ظهور خواهد كرد ؛ فواصل موجود بین هر یك از این كانونها ] در نمونه موردی اسلامشهر [ كاملاً با معناست كه علیرغم هجوم مهاجرتی گسترده به این كانونها این فواصل ( قلمروها ) همچنین است نخورده باقی مانده اند …..
اعظم خاتم در مقاله خود تحت عنوان « برنامه ریزی مسكن و قشر بندی اجتماعی در منطقه تهران » به نكته ای اشاره می كند كه در تحلیل علل گرایش به سكونت گاههای حاشیه كلانشهر جالب توجه است و آن گرایش به داشتن خانه ای كوچك اما مشخصی است . این امر ناشی از مزیت اقتصادی مسكن شخصی كوچك بر آپارتمان است كه امكان ارتقاء كیفیت سكونت را در آینده افزایش می دهد و با توجه به افزایش قیمت زمین نوعی سرمایه گذاری برای آینده است . زیرا به دلیل بی ثباتی شغلی و درآمدی ، ناكافی بودن تسهیلات اعتباری جهت خرید واحد سكونی در بازار رسمی ، عدم تناسب آپارتمان كوچك با بعد خانوار و ویژگی های الگوی رفتار و معاشرت خانواده و …. خرید مسكن كوچك و شخصی بر آپارتمان در داخل كلانشهر ارجحیت می یابد . خاتم اما این الگوی مسكن ( خانه كوچك اما مشخصی ) را با روند افزایش قیمت زمین در شهرهای بزرگ به ویژه در مناطق كم درآمد و متوسط شهر در تعارض می بیند و معتقد است كه فقدان زمین ارزان در داخل شهر تهران از عوامل مهم رانده شدن كم درآمدها به حاشیه شهر بوده است . كه این روند از اوایل دهه پنجاه آغاز شده و در دهة شصت ثروت بی سابقه ای یافته است .
خاتم تعیین حداقل تفكیك در طرح های جامع شهری را به همراه نادیده گرفتن امكانات گروههای كم درآمد و سهم آنها در جمعیت شهر را از عوامل مؤثر در جابجائی های بی برنامه در منطقه شهری تهران معرفی می كند كه این خود موجب افزایش قیمت زمین برای كم درآمدها بوده است به نحوی كه در سال 1365 قیمت یك متر مربع زمین برای كم درآمدهای تهرانی حدود 40 هزار ریال بوده اما طرح جامع اسلامشهر قیمت زمین را در همین سال در بخش عمده اراضی اسلامشهر بین 10 تا 20 هزار ریال و اراضی خارج از محدوده شهر را كمتر از 5 هزار ریال ذكر می كند .
….. در اكثر كشورهای آسیاسی ، افریقایی و امریكای لاتین ، مهاجرین روستایی با حركتهای موجی ، همه اطراف شهرها را متصرف می شوند و به سرعت به برپا كردن زاغه ها و حلبی آبادها می پردازند . این مهاجرین روستایی به هنگام ورود به شهرها نمی توانند برای خود جایی در محله های قدیمی ، رو به ویران و یا بخش زاغه های شهری پیدا كنند زیرا قبلاً محله ها اشغال شده اند و ناگزیر به اطراف شهرها هجوم می برند . از طرفی در اطراف شهرها زمینهای باتلاقی و ماندابی به زمینهای بدون استفاده و تپه ای وجود دارد كه طبقات شهری از سكونت در آنها همواره گریزان می باشند . از این رو حاشیه شهرها بیش از همه مورد توجه مهاجرین روستایی قرار می گیرد . بعد از اشغال مهاجرین ، عده ای از مردم كم درآمد شهری نیز در جستجوی واحدهای سكونی ارزان قیمت به منطقة حاشیه نشین پناه می برند … ( دكتر شكوئی )
….. تحولات ساختاری در روستاها را با شدت و ضعفی در همه مناطق كشور می توان در ارتباط با اصلاحات ارضی دید كه در هم ریختگی قشربندی اجتماعی در جامع روستا شد و كسانی كه درآمد آنها در ارتباط مستقیم با ارباب بود مثل مباشران ، باغبانان و كارگران مالك راهی شهر شدند ، خویش نشینان كه صاحب زمین نشده بودند به تدریخ بر اثر ارتباط با شهرها ، روستاها را ترك گفتند و در سالهای بعد كشاورزانی كه زمین كم داشتند و دیگر كار در زمین منفعتی نداشت به دلیل بالا بودن اختلاف دستمزد و درآمد در شهر و روستاها با شهر آشنا شدند . بعد از دهه های 1350 عامل جاذبه شهری است كه روستاییان را به شهر می كشاند . وجود فضای وسیع و لازم برای سرمایه گذاری در صنایع نوپای ساختمان و بورس بازی زمین ، جاذب جمعیت بیكار و ساكنینی است كه به دلیل گرفتن غرامت اصلاحات ارضی ، صاحب سرمایه شده بودند . روستایی بیكار كه به شهر می آید سرمایه و درآمد ندارد ، نمی تواند مسكن مناسبی داشته باشد پس مجبور است حاشیه نشینی شود ، تخصص و معلومات لازم را ندارد بنابراین
مجبور می شود در كارهای پست شاغل شود و با فرهنگ بیگانه از شهری كه دارد نمی تواند فرهنگ جدید را بپذیرد ، همین مسأله باعث ایجاد انحراف و جرائم اجتماعی می شود .
جهت دریافت فایل شهر و شهر نشینی ایران لطفا آن را خریداری نمایید
قیمت فایل فقط 6,900 تومان
برچسب ها : شهر و شهر نشینی ایران , دانلود شهر و شهر نشینی ایران , جغرافیا , شهر , شهرنشینی , ایران , شهرنشینی در ایران , زیر ساخت های اقتصادی , سكونت گاههای خودرو , قشر بندی اجتماعی , برنامه ریزی مسكن , پروژه دانشجویی , تعادل ساختاری , دانلود پژوهش , دانلود تحقیق , دانلود پروژه