دسته: معارف اسلامی مقدمه شناخت صحیح مسائل حج به عنوان بخش عمده‌ای از آیات قرآنی، معارف، احكام و فقه اسلامی ضرورتی است كه همواره مورد توجه مجامع مختلف قرار گرفته است و این خود فرصتی است كه بیشتر به مسائل آن بپردازیم بنابراین در قرآن هم سوره ای به این نام یعنی، حج وجود دارد و درچند سوره دیگر از قرآن به مسائل مربوط به آن پرداخته از جمله بقره،آل عمران، ابراهیم و…
قیمت فایل فقط 5,900 تومان
حج از دیدگاه قرآن
مقدمه
شناخت صحیح مسائل حج به عنوان بخش عمده‌ای از آیات قرآنی، معارف، احكام و فقه اسلامی ضرورتی است كه همواره مورد توجه مجامع مختلف قرار گرفته است و این خود فرصتی است كه بیشتر به مسائل آن بپردازیم.
بنابراین در قرآن هم سوره ای به این نام یعنی، حج وجود دارد و درچند سوره دیگر از قرآن به مسائل مربوط به آن پرداخته از جمله : بقره،آل عمران، ابراهیم و…
همچنین نزدیك سیصد آیه در مورد حج و داستان حضرت ابراهیم (ع) وجود دارد كه ما در این تحقیق قسمتی از آنها را همراه با تفاسیر و نظرات نویسندگان بیان می كنیم.
اما یكی از وظایف مهم ما، قضیه آشنا كردن مردم است به مسائل حج، آدمی بسیار می بیند كه به حج می روند، زحمت می كشند ، لكن مساله حج را نمی دانند.
البته عمده ترین مشكلی كه در مورد این عبادت وفرضیه مهم وجود دارد با این كه مومنان با این عبارت الهی،آشنایی دیرینه دارند، و هر سال با حضور شورانگیز از سراسر عالم، زنگار دل، با زلال زمزم توصیه می‌زدایند، وبا حضرت دوست تجدید میثاق می‌كنند، و اگر چه میراث ادب فرهنگ ما، مشحون از آموزه های حیات بخش حج است،اما هنوز ابعاد بی‌شماری از این فرضیه مهم ، ناشناخته و مهجور مانده است.
بنابراین در این پروژه به كمك استاد بزرگوار جناب آقای محمدی در حد وسع خود سعی كرده ام كه تقریباً به گوشه ای از مسائل واعمال آن بپردازیم هر چند كه به خاطر كثرت مطالب و گستردگی آن نمی توان همه را بررسی كرد، اما امیدواریم كه توانسته باشم به بهتر شناختن این عبادت بزرگ كمكی كرده باشیم.
این تحقیق شامل سه فصل می باشد؛
فصل اول حج از نظر لغوی و اصطلاحی بحث شده و انواع حج و عمره هم بررسی شده است.
در فصل دوم كه سیمای حج از دیدگاه قرآن می باشد تقریباً آیات قرآن را تا حدودی موردبررسی و دسته بندی قرار دادیم همچنین آیات مربوط به بنای كعبه و تاریخچه آن و آیات مربوط به محرمات وواجبات حج نیز در این فصل بحث شده است.
و اما در فصل سوم، این فصل فلسفه حج می‌باشد كه فلسفه اجتماعی ،اقتصادی و فردی معنوی را به رشته تحریر درآورده، همچنین آیاتی كه مربوط به آنها درقرآن بیان شده آنها را جمع آوری كرده و در مباحث مربوط به خودشان جای داده شده است.
ودر آخر هم یك نتیجه گیری كلی از همه مباحث تحقیق به عمل آمده است.
امید به این كه توانسته باشم این عبادت بزرگ را كه اسلام و قرآن به آن این قدر اهمیت داده اند،با استناد به قرآن تا حدی برای همه روشن ومبرهن گردد.
چكیده
حج از دیدگاه قرآن دارای جایگاه خاصی می‌باشد و دارای فلسفه و احكام و مناسك معینی می‌باشد كه در فصول سه گانه این پروژه به چشم می‌خورد.
در فصل اول حج از نظر لغوی و اصطلاحی بحث شده و معلوم شد كه معنای لغوی حج یعنی قصد زیارت و آهنگ می‌باشد و معنای اصطلاحی آن انجام مناسك خاص در زمان و مكان خاص می‌باشد.
و نیز اشاره شد كه جج دارای انواعی همچون تمتع، قِران و افراد است.
فصل دوم سیمای حج از دیدگاه قرآن است در این فصل به تاریخچه بنای كعبه و اهمیت آن واصل وجوب حج پرداخته وسپس آیات اعمال و مناسك ، محرمات مانند :جدال وفسوق، صید وشكار كردن و… می‌باشد.
در دنباله نیز به واجبات حج شامل طواف، قربانی كردن، سعی وصفا ومروه و.. پرداخته شده است.
فصل سوم : فلسفه حج می‌باشد كه در این قسمت ابتدا به فلسفه فردی، معنوی، اجتماعی و اقتصادی آن پرداخته شده است.
در بخش اول آن خودسازی و تقریب به خدا وبعضی از اسرار اعمال بحث شده .
در بخش دوم كه اجتماعی می‌باشد در مورد هماهنگی و وحدت ویكپارچگی مسلمانان می‌باشد.
در بخش سوم كه در مورد فلسفه اقتصادی حج می‌باشد این طور به نظر می‌رسد كه حج باعث رشد ورونق مادی و اقتصادی می‌باشد و در جوامع اسلامی حج، حافظ منافع دنیوی و اخروی امتهای اسلامی میشود.
تبیین موضوع
حج یك عمل دینی است كه قرآن كریم در مورد ابعاد ومسائل مختلف آن سخن گفته در این پژوهش در مورد ابعاد مختلف حج از جمله مناسك، احكام، و فلسفه حج ودیگر اهداف آن از دیدگاه قرآن بحث شده است.
بنابراین در این تحقیق از دیدگاه قرآن بحث می‌كنیم نه از دیدگاه دیگران.
البته نظرات مفسران را در مورد آیات و همچنین از كتابهای دیگر از جمله: صهبای حج جوادی آملی، حج در قرآن محمد علوی مقدم و … نیز استفاده شده تا مطلب روشن تر شود.
اهمیت و ضرورت موضوع:
ابعاد ومسائل مختلف حج دارای ضرورتی اساسی است زیرا:
حج یكی از ضروریات اسلام می باشد و یكی از اساسی ترین فرایض و از مهمترین فروع دین می باشد. و حج آثار بی شماری بر حیات معنوی و فردی واجتماعی جامعه اسلامی دارد كه در قرآن ابعاد مختلف آن مطرح شده است و همچنین برای حج گذار پاداش زیادی می باشد همچنان كه برای هر كدام از عبادات و فریضه‌های دینی، گذشته از اثرات تربیتی، اخلاقی و اجتماعی كه در انجام تك تك آنها نهفته است، در منابع و مصادر اسلامی از زبان پیامبر و معصومین علیهم السلام اجر و ثوابهایی نیز برای هر كدام از آنها ذكر شده كه مسلمانان در طول سال بنا به عشق و علاقه خود جدای از اعمال واجبی كه شبانه روز به عهده آنها است به انجام برخی از آنها مبادرت ورزند تا بدین وسیله تقرب به خداوند متعال را فراهم نموده و با دستی پر،راه بهشت را برای خود هموار كنند.
بدیهی است كه میزان ونوع پاداش ها برای هر یك از اعمال دینی از ویژگی خاصی برخوردار است . فریضه مقدس حج كه یكی از اركان اسلام می‌باشد و در طول عمر فقط یك بار انجام آن بر هر فرد مسلمان واجب میشود ، تبلوری است كه همه احكام و عبادات وصورتی است كه مجسم از اسلام،به گونه ای كه درآن ،نماز و راز ونیاز با خدا، امساك و خودداری از بسیاری از كارها، هجرت ودوری از وطن، جهاد با نفس، صرف مال، گذشتن از لذتها، تحمل بسیاری از سختی‌ها و شداید وكارهای دیگری كه تنها در حین انجام این فریضه مقدس می‌توان آنها را درك و توصیف كرد، وجود دارد.
در مورد اهمیت و ثواب این سفر معنوی روایات زیادی از ائمه معصومین نقل شده است امام علی(ع) درباره فضیلت حج و عمره میفرمایند :بهترین وسیله ای كه سالكان برای رسیدن به خدا بدان جنگ می‌زنند، ایمان به اوپیامبرش در راه او .. وزیارت خانه او در حج وعمره است؛ همانا حج و عمره فقر را از میان برمی‌دارد و گناه را می ریزد:
« ان افضل فاتوسل به المتوسلون الی الله سبحانه و تعالی الایمان به ورسوله والجهاد فی سبیله … وحج البیت واعتماده فإنها ینفیان الفقر و یرخصان الذنب…»[1]
پیشینه موضوع
با توجه به این كه حج اززمان حضرت آدم (ع) آغاز شد و در زمان حضرت ابراهیم (ع)به عنوان سنت وشریعتی فراگیر مطرح شد ولی در زمان پیامبر اسلام (ص) در سال ششم بعثت به امر خداوند و نه در اسلام احیا و مردم بدان فراخوانده شدند. پس از آن به همین منوال ادامه داشته و نخستین بار قرآن و بعد روایات و بعد كتب بسیاری زیادی در طول تاریخ راجع به احكام و ابعاد حج نوشته شده است كه به عنوان نمونه می‌توان از كتبی مثل صهبای حج از جوادی آملی، حج در قرآن و حدیث از محمد ری شهری و اسرار و مناسبك حج از محمد تقی حكیم و .. یاد كرد.
پرسشها
1- حج از نظر لغوی و اصطلاحی تعریف كنید؟
2- سیمای حج در قرآن چگونه ترسیم شده است؟
3- فلسفه فردی و اجتماعی حج چگونه در قرآن بیان شده است؟
فرضیات
1- حج مجموعه‌ای از اعمال خاص از طرف خداوند متعال برای سیردادن انسان از حاكم خاكی به عالم انس با خدا و فرشتگان می‌باشد.
2- حج مظهر تحقق همه معارف است و دارای فلسفه اجتماعی و فردی و معنوی است.
فصل اول :
حج از نظر لغوی واصطلاحی و انواع آن
حج در لغت:
صاحب التحقیق فی كلمات القرآن واژه حج در لغت را به معنای قصد وآهنگ معنا كرده . رجلٌ محجوج یعنی رجل مقصود[2] در مجمع البحرین هم همین معنا آمده است.[3]
و در مفردات نگاشته شده كه اصل حج قصد زیارت است.[4]
صاحب مقائیس اللغه می‌گوید : حج دارای چهار اصل است: اول : قصد، و هر قصدی حج است.
دوم :الحجه و آن به معنای سال است و ممكن است با اصل اول جمع شود زیرا در سال فقط یك بار می باشد، پس گویی سال، به نام آن چه در اوست یعنی حج نامگذاری شده است.
اصل سوم : حجاج و آن استخوان دور چشم است و اصل چهارم: الحجه به معنی رفت وبرگشت از كاری است.[5]
صاحب التحقیق می نویسد : اصل در این ماده یكی است و آن قصد وآهنگی است كه ملازم با حركت و عمل است و از مصادیق آن اصاله اختلاف است. و حجه چیزی است كه در مقام بحث و اثبات ادعا و غلبه بر طرف مقابل آورده میشود و حجه طریق روشن و مستقیم ظاهری و معنوی است كه به سوی آن وبا آن آهنگ میشود و در آن برای رسیدن به مطلوب سلوك می‌گردد.[6]
حج 1- آهنگ كردن،قصد كردن 2- قصه طواف كعبه كردن مسلمانان مستطیع طبق شرایط مقرر
3- زیارت كعبه با اعمال مخصوص 4- سیروسلوك الی الله[7]
اماكن مقدسه كه آن را زیارت می كنند. [8]
حج در اصطلاح
در عرف شرع، حج به قصد زیارت خانه خدای تعالی برای برپاداشتن اعمال مخصوص گفته شده كه حُج و حٍج هر دو گفته میشود اما جمع مصدر وحج اسم آن است.[9]
اما صاحب التحقیق می‌گوید: «حج به فتح اسم مصدر و حٍج به كسر مصدر آن است چنان كه گفته شده آیه شریفه : «ولله علی الناس حج البیت[10]» برآن دلالت می‌كند زیرا بر ایشان اقامه حج و آهنگ به سوی آن با عمل واجب است و صحیح نیست كه گفته شود خود مناسك حج برآنان واجب گشته است. یعنی (حاصل مصدر و اسم مصدر)[11]
حج در فقه اسلامی این طور تعریف شده كه به مجموعه‌ای از اعمال اطلاق میشود كه درمكه واطراف آن به جا می آورند و اقدام بدان، در صورت وجود استطاعت مالی و صحت مزاج وامنیت برهر شخص بالغ و عاقل و مكلف در تمام عمر یك بار واجب است.[12]
در جای دیگر آمده كه زیارت خانه خدا و انجام اعمال مخصوص درزمان خاص را حج گویند. [13]
شرافت زمانی حج:
همانطور كه می دانیم حج زمان مخصوص خود را داردو اگردر آن زمان انجام شود ثواب بیشتری دارد و همانطور كه در قرآن كریم آمده : «الحَجُّ أَشهرٌ معلومات و …»[14] پس زمان حج، دهه نخست ذیحجه می باشد در همین مورد دو روایت از نبی اكرم (ص) رسیده است كه دریكی ازآن دو فرمود:
« ما من أیّام ازكی عندالله تعالی ولاأعظم اجراً من خیرفی عشرا الاضحی»
«هیچ زمانی نزد خدای تعالی بهتر و به لحاظ پاداش دهی بر عمل خیر، برتر از دهه اول ذیحجه نیست»
در روایت دیگر، آنحضرت فرمود:
«یا مِن ایّام،العمل الصالح فیها احّب الی الله عزوجل من ایام عشر،یعنی عشر ذی الحجه»[15]
« هیچ زمانی، انجام كارهای نیك در آن نزد خدای سبحان محبوبتر از ده روز نخست ذیحجه نیست.»
عارف بزرگوار مرحوم میرزا آقا ملكی تبریزی (رضوان الله تعالی علیه) این حدیث دوم را مهمتر از حدیث اول میداند و از اهمیت آن این است كه در حدیث دوم سخن از «محبت» است نه «عظمت» ،وكلمه «احب» كه در روایات اخیر آمده ،پربارتر از «أزكی و اعظم» است.[16]
اما اینها برای حج تمتع می‌باشد و برای انجام اعمال عمره مفرده زمان خاص ندارد و در تمام طول سال میشود حج گذارد.
اهمیت وآثار حج
همانطور كه می‌دانیم حج از اهمیت جایگاه خاصی برخوردار می‌باشد و در بعضی جاها آمده كه برترین اعمال می باشد و آمده كه هركس حج بگذارد گناهان او آمرزیده میشود اما در صورتی كه بعد از آمدن از حج همانطور پاك باقی بماند و گناهی مرتكب نشود.
همچنان كه حج آثار فراوانی بر فرد چه از نظر مادی و چه معنوی می گذارد اما اثرات روحی و معنوی آن خیلی زیاد می باشد از جمله این كه:
1- برای شخص پاكی می آورد چنان كه پیامبر خدا (ص) می فرماید : « به حج خانه خدا بروید، زیرا حج ، گناه را می شوید ،همچنان كه آب،چرك را می شوید.»
2- بی نیازی یكی دیگر از اثرات حج می باشد كه این بیشتر مادی نیست همچنان كه رسول الله (ص) فرمود : حج كنید،هرگز نیازمند نمی شوید حجوا كن تفتقروا»
3- نور :امام صادق (ع) الحاج لایزال علیه نور الحج مالم یلمَّ بذنب
امام صادق (ع) در این باره فرمودند : حج گزار، تا خود رابه گناهی نیالوده، نورانیت حج با اوست.»
4- آثاردیگر خیر دنیا و آخرت نصیب او میشود و در همین مورد پیامبر اكرم (ص) فرمودند: «هركس خیر دنیا و آخرت می‌خواهد، پس آهنگ این خانه كند، كه بنده‌ای بدان روی نیاورده و از خدا دنیا را نخواسته، مگر آن كه ازآن بدو داده است و آخرت را نخواسته، جز آن كه برایش اندوخته است[17]»
بنابراین پذیرفته شدن حج وزیارت درزندگی انسان آثار زیادی دارد و اگر بخواهیم حجمان مقبول درگاه حق تعالی واقع شود چند شرط دارد كه چند تا را دراینجا قابل ذكر می‌دانیم: الف )صحیح واقع شدن حج : یعنی انسان وقتی مسائل لازم را فراگرفت ودر وقت انجام مناسك توجه به آنها داشت و قربه الی الله را بجا آورد، از كیفر و عقاب الهی در امان است، و حج او صحیح می‌باشد،ودر همین حد نزد پروردگار مأجور است.
ب) قبولی حج از جهت روح واسرار حج وپذیرفته شدن عند الله
یعنی علاوه بر این كه مسائل لازم را فراگرفته و اعمال حج را قربه الی الله انجام داده است، حضور قلب و معرفت الی الله هم داشته و توانسته از تمایلات نفسانی رهایی پیدا كند ،و با خضوع و خشوع مناسك را انجام دهد، ودر طول سفر حج خصلتهای زشت درونی را یكی پس ازدیگری ترك كرده و از سفره گسترده حق تعالی بهره مند شود، یعنی در مهمانی پروردگار شركت نماید و به قدر توان از غذاهای معنوی تناول كند.
چنین فردی توانسته درجاتی از تقوا را به دست آورد. قرآن كریم می‌فرماید :گوشت وخون قربانی به خدا نمی‌رسد، ولكن یناله التقوی منكم[18]» ،بلكه تقوای حاصل از قربانی است كه انسان را بالا می برد و به خدا نزدیك می‌كند.
در آیه دیگر می فرماید : در روزهای مشخص به یاد خدا باشد (اشاره به مناسك منی ا..
آنگاه می فرماید :واتقّوا الله[19]» از خدا پروا كنید.
اگر زائر بیت الله الحرام در ایام حج به یاد خدا باشد، خود را از گناه حفظ نماید، تمرین ترك معاصی داشته باشد، و حالت تقوا و پرهیزكاری پیدا كند، پس از حج مرتكب گناه نمی‌شود، و خصلتهای خدایی در درونش جوانه می زند، رسول گرامی اسلام (ص) می‌فرماید:
« آیه قبول الحج ترك ما كان علیه العبد مقیماً من الذّنوب» ، نشانه قبولی حج، ترك گناهان گذشته می‌باشد.
بنابراین این نشانه قبول حج ، دستیابی به تقوا ومراعات حدود الهی،پرهیز از گناه، ودوری از خصلتهای زشت است،و این معنا امكان ندارد كه انسان همیشه خود را در محضر حق سبحانه و تعالی ببیند ومراقب اعمال و رفتار خود باشد،هر كاری را جهت رضای پروردگار انجام دهد،با مردم آن گونه رفتارنماید كه دوست دارد مردم با او رفتار كنند، بندگان خدا از دست و زبانش در امان باشند، درسختی ها و گرفتاریها تكیه گاه محكمی برای نزدیكان به حساب آید،به اعمال عبادی بویژه نماز اهمیت دهد ، وسعی كند نمازهای واجب را اول وقت و به جماعت برگزار نماید.[20]
با توجه به این همه اهمیتها و ارزشی كه برای حج ذكر شد روایاتی دیگر هم در همین مورد
می باشد البته برخی ازآیات نیز برحسب روایات بر حج تطبیق داده شده است كه در اینجا ذكر
می كنیم : معاویه بن عمار می گوید : از امام صادق (ع) درباره ثروتمندی كه هرگز حج به جا نیاورده پرسیدم، آن حضرت فرمود : چنین شخصی، از كسانی است كه خداوند درباره آنان فرمود: آنان را كور محشور می كنیم: هومِمّن قال لله تعالی : «و نحشره یوم القیمه أعمی»[21]راوی می گوید: آن گاه كه امام صادق (ع) مرا از این سخن متعجب دید فرمود : مراد این است كه خداوند او را از ادراك وشناخت راه حق باز می دارد : اعما الله عن طریق الحق »[22]
احادیث متعددی به این مضمون وارد شده است گر چه این روایت در خصوص حج است، لیكن از جمله پایانی آن استفاده میشود كه كوری در قیامت اختصاصی به ترك حج ندارد، بلكه اگر در سایر موارد نیز عمداً حقی ترك شود،چنین عذابی محتمل است.[23]
بنابراین هر چه سخن درباره فضیلت حج بازگو كنیم، باز هم كم است چون آیات قرآن و روایات سخن زیادی در این باره گفته شده است.
انواع واقسام حج وعمره
حج و عمره هر كدام به نهایی انواع مختلفی دارند كه تقریباً‌اعمال وزمان آنها با هم فرق دارند.
اقسام حج : 1- جج تمتع 2- حج قٍران 3- حج افراد
انواع عمره : 1- عمره تمتع 2- عمره مفرده[24]
در اینجا لازم می دانیم كه ابتدا از نظر لغوی بحث كنیم وبعد اصطلاحی و اعمال هر كدام را بیان و ببینیم كه چه فرقی با هم دارند.
تمتع از نظر لغوی
تمتع یعنی لذت بردن و بهره مند شدن نام نوعی از عمره و حج است، و بدان جهت این نوع از عمره و حج را «تمتع» نامیده اند كه در مدتی كه انسان از احرام عمره خارج میشود تا زمانی كه باردیگر برای حج محرم میشود ،لذتهایی كه زن از شوهر خود ومرد از همسر خود می برد جایز است.[25]
حج تمتع از نظر اصطلاحی و اعمال آن
این نوع حج وظیفه كسانی است كه فاصله محمل سكونتشان تا شهرمكه بیش از 16 فرسخی
( یعنی بیش از 96 كیلومتر) است،مثل همه ما ایرانیان ،باید حج تمتع به جا آوریم.
حج تمتع دو قسمت دارد: 1- عمره تمتع 2- حج تمتع كه اول عمره و بعد حج بجا آورده میشود.
این نوع حج را از این جهت تمتع گویند كه در فاصله میان عمره و حج، چیزهایی كه بواسطه احرام، حرام شده بود حلال شده و شخص از آنها متمتع و بهره مند میشود و نظر به این كه عمره تمتع و حج تمتع به هم مربوط هستند بطوری كه شرعاً مانند یك عمل محسوب میشود گوئی حلال شدن تروك احرام وبهره مندی از آنها میان عمره و حج ، در عمل واحد حاصل شده است.
كیفیت حج تمتع
حج تمتع همانطور كه گفتیم دو قسم داشت ابتدا قسمت اول عمده تمتع می باشد، عمره تمتع وقت بجا آوردن آن از اول ماه شوال تا قبل از ظهر روز نهم ذیحجه هر سال قمری است ودارای پنج عمل می باشد: 1- احرام ( از میقات) 2- طواف ( هفت دورگردیدن دورخانه كعبه) 3- نماز طواف ( دو ركعت بعد از طواف پشت مقام ابراهیم ) ، 4- سعی بین صفا و مروه ( هفت شرط بین دو كوه صفا و مروه ) 5- تقصیر ( كوتاه كردن قدری از مو یا ناخن)
در ابتدا برای احرام باید از محلهائیكه معین شده محرم شود (مثلاً شخصی كه مستقیماً به جده وارد میشود و پس از زیارت برای مكه حركت می‌كند وبعد از پیمودن تقریباً 12 كیلومتر به « مسجد شجره» می رسد و در آن جا عمل احرام را انجام می دهد. و اگر خواست اول به مكه و بعد مدینه برود،ازجده با اتومبیل به «حجه»تقریباً150 كیلومتر صحفه است و از آنجا احرام ببندد وبرای مكه حركت كند ومستحب است قبل از احرام غسل كند با این نیت : «غسل احرام می كنم قربه الی الله »
همین طور اعمال خود یعنی پنج عمل را به ترتیب انجام می دهد وبعد از تقصیر كردن از قسمت اول اعمال یعنی « عمره تمتع» فارغ شده و همه تروك احرام بجز تراشیدن سرو كندن درخت و گیاه حرم بر او حلال میشود. بنابراین لباسهای خود را می پوشند و منتظر روز هشتم ذیحجه می شوند تا به قسمت اعمال شروع می كند و نباید قبل ازپایان اعمال حج تمتع از حدود حرم خارج شود.[26]
قسمت دوم :حج تمتع می باشد كه دارای سیزده عمل می باشد از آنجمله این كه :
1- احرام ( از شهر مكه) 2- وقوف در عرفات ( از ظهر روز نهم ذی حجه تا غروب همان روز ) 3- وقوف در مشعرالحرام ( از اذان صبح تا طلوع آفتاب) 4- رمی جمره عقبه ( زدن هفت سنگریزه به جمره عقبه) 5- ذبح ( قربانی كردن شتر، گاو یا گوسفند در منی)6- حلق یا تقصیر (تراشیدن موی سر با تیغ و یا كوتاه كردن قدری از ناخن و یا مو)
7- طواف حج (هفت دورگردیدن دورخانه كعبه)
8- نماز طواف حج ( دوركعت نماز پشت مقام ابراهیم)
9- سعی بین صفا و مروه ( هفت شوط بین دو كوه صفا ومروه )
10- طواف نساء ( هفت دور گردیدن دور خانه كعبه)
11- نماز طواف نساء ( دو ركعت نماز پشت مقام ابراهیم)
12- بیتوته در منی شبهای 11 و12 ذیحجه از غروب آفتاب تا نیمه شب شرعی
13- رمی جمرات سه گانه روزهای 11 و12 ذیحجه.[27]
باید بدانیم كه برای حج تمتع شخص باید مستطیع باشد كه حج بر او واجب شود بنابراین با چند شرط، حج واجب میشود و بدون وجود تمامی آنها حج واجب نیست.
1- بلوغ 2- عقل سپس هر كودك ودیوانه حج واجب نیست.
3- حریت 4- استطاعت از جهت مال وصحت بدن و توانائی وباز بودن راه و آزادی آن و وسعت وقت و كفایت آن
مثلاً اگر كسی مصارف رفتن وبرگشتن و ضروریات زندگی را داشته باشد حج بر اوواجب است.[28]
نكته دیگری كه در مورد حج تمتع وجود دارد این كه برای فرد حج گذار كه وظیفه اش حج تمتع است جایز نیست كه اختیاراً به دو قسم دیگر حج (قران و افراد) عدول نماید. ولی اگر وقتش برای تمام كردن عمره و رسیدن به حج تنگ شود جایز است كه نیت را به حج افراد برگرداند و عمره را بعداز حج بجا آورد و حد تنگی وقت بنابر قول صحیحتر، خوف نرسیدن به وقوف اختیاری عرضه می‌باشد، وظاهر این است كه این حكم نسبت به حج مستحبی عمومیت دارد و آن را هم شامل میشود وبنابراین اگر قصد حج تمتع مستحبی نماید ووقت برای تكمیل عمره و رسیدن به حج تنگ شود برایش جایز است كه به حج افراد عدول نماید ، واقوی این است كه عمره بر او واجب نیست.[29]
حج افراد
حج افراد مخصوص اشخاص نامبرده زیر می باشد:
1- اشخاصی كه منزل آنها تامكه كمتر از 96 كیلومتر فاصله داشته باشد كه در صورت استطاعت مكلف به انجام دادن حج افراد می باشد.
2- مكلفین به حج تمتع كه بواسطه ضیق وقت و دیر رسیدن به مكه نتواند تمام اعمال عمره تمتع را بجا آورند و اگر بجا آورند به وقوف عرفات نمی رسند در این صورت حج این اشخاص حج افراد است. به این معنی كه باید نیت خود را از احرام عمره تمتع به احرام حج افراد تغییر دهند و فوراً بعرفات رفته و بعد به مشعر و بقیه اعمال را بجا آورند وسپس عمره مفرده‌ای بجا آورند.
3- زنی كه بواسطه عادت ماهیانه نتواند وارد مسجد الحرام شود و اعمال عمره تمتع را بجا آورد و آن حالت تا روز نهم كه موقع وقوف در عرفات است ادامه داشته باشد.
در این صورت باید نیت خود را از حج تمتع به حج افراد تغییر دهند و اعمال حج را بر عمره مقدم بدارد و سپس از انجام اعمال حج،عمر مفرده ای بجا آورد.[30] مكلف از میقات یا از منزل خود ( در صورتیكه منزلش نزدیكتر به مكه باشد ) محرم میشود و به عرفات می رود و از ظهر تا مغرب روز نهم در عرفات توقف می كند وبعد به مشعر می رود و باقی اعمال حج افراد را به ترتیبی كه در حج تمتع گفته شد بجا می آورد و این اشخاص قربانی ندارند ومنفرد است.
حج قٍران
حج و قٍران مانند حج افراد بر مسطیعی واجب است كه حاصله منزل او تا مكه كمتر از شانزده فرسخ (96 كیلومتر) باشد.
اعمال حج قٍران مانند حج افراد است با این تفاوت كه در حج افراد هنگام بستن احرام تلبیه
می گوید ولی در حج قٍران مخیر است كه احرام خود را با « تلبیه» ببندد یا به همراه بردن حیوانی (گاو، گوسفند یا شتر) برای قربانی.
و اگر قسم دوم را اختیار كرد یعنی قربانی همراه خود برداشت واجب است آن را در منی قربانی نماید. حج قٍران را از این جهت قٍران نامیدند كه مكلف گاهی با اختیار خود قربانی را با خود همراه و مقرون می نماید.
باید همه مناسك را بجا آورد و سپس برگردد به مكه وهفت بار طواف كند وسعی میان صفا و مروه هفت بارو بعد طواف نساء انجام دهد وبعد وارد شود ولازم است بجا آوردن عمره بعد از آن.[31]
عمره مفرده و تمتع
عمره از نظر لغوی
عمره در لغت به معنای زیارت می باشد،[32] و صاحب المنجد فی اللغه این چنین می‌گوید كه عمره جمع عمر وعمرات می باشد یعنی قصد جایی را كردن و در شرع از افعال، مخصوص به حج اصغر است و آن چهار كار دارد: احرام – طواف – سعی وحلق[33]
راغب اصفهانی صاحب مفردات می‌گوید،عمره جمع اعتمار وعْمًرُه می باشد ویعنی دیدار و زیارتی كه استحكام دوستی در آن هست و در شریعت اعتمار و عْمًرُه – برای هدف مخصوصی است و به معنای زیارت است و یا از عبارتی كه می گویند عمرت بمكان كذا. در آن جا اقامت گزیدم وبرای این كه عْمُرًتُ المكان و عُمُرتُ بالمكان یكی است.[34]
عمره از نظر اصطلاحی
عمره در اصطلاح، زیارت خانه خدا است ، با آداب ویژه آن
عمره یكی از عبادات با فضیلت است كه ثواب بسیاری بر آن نقل شده است.عمره خود عمل مستقلی است كه افعال مشخصی داردو چنان چه كه هست برای اشخاصی كه از مكه دورند با اعمال حج وبرای بعضی گاهی بدون اعمال حج واجب میشود كسی را كه حج بجا بیاورد حاج و شخصی را كه عمره انجام دهد معتمر گویند.
عمره تمتع
عمره تمتع همانطور كه قبل هم گفته شد براشخاص واجب است كه منزل آنها تقریبا 96 كیلومتر یا بیشتر از مكه دور باشد.
وظیفه افرادی كه این شرایط را دارند در صورت استطاعت آن است كه عمر تمتع و حج تمتع را توام با هم بجا آورند مگر در موارد استثنائی
وقت انجام دادن آن از اول ماه شوال تا قبل از ظهر روز نهم ذیحجه است.[35]
اعمال آن را در قبل ذكر كردیم.
عمره مفرده
كسی كه می خواهد به شهر مكه برود، واجب است با احرام وارد شود و برای احرام هم باید نیت «عمره» یا «حج» داشته باشد، و اگر وقت حج نیست ، واجب است برای «عمره مفرده» و محرم شود و بقیه اعمال آن را بجا آورد.[36]
عمره مفرده در تمام ماههای سال صحیح است و زمان خاصی ندارد اما در ماه رجب فضیلت آن زیاد است و مستحب می‌باشد.
روایت از امام صادق (ع) در این مورد می فرمایند: كسی كه می خواهد عمره بجا بیاورد در هر یك از ماههای سال كه بخواهد می‌تواند ولی عمره در ماه رجب افضل است.
بنابراین، افرادی كه تمكن دارند شایسته است به منظور درك فضیلت در ماه رجب تشرف حاصل كرده و عمره مفرده بجا بیاورند.[37]
اعمال عمره مفرده
عمره مفرده دارای هشت عمل است:
1- نیت 2- احرام 3- طواف 4- نماز طواف 5- سعی بین صفا ومروه
6- سرتراشیدن یا تقصیر كردن 7-طواف نساء 8- نماز طواف نساء
میقات احرام عمره مفرده
چنان چه شخص معتمر تا مكه كمتر از 96 كیلومتر تقریباً فاصله داشته باشد از میقات سر راه یا منزلش؛ اگر نزدیكتر باشد محرم میشود.
میقات اشخاص زیر در عمره مفرده خارج حدود حرم مثلا مسجد «تنعیم» است.
2- كسانی كه مكلف به جح تمتع بوده اند ولی بواسطه ضیق وقت و یا معاذیر دیگر نیت خود را به حج افراد تبدیل نموده باشند وهمانطور كه پیش از این گفته شد چنین اشخاصی باید بعد از اعمال حج افراد، عمره مفرده بجا بیاورند.
2- كسانی كه بعد از انجام عمره و حج تمتع بخواهند به عنوان عمل مستحبی عمره مفرده را انجام دهند.
3- كسانی كه مكلف به حج افراد بوده اند واستطاعت انجام عمره مفرده را نیز داشته باشند و بخواهند عمره مفرده خود را انجام دهند.
و معتمر كسی است كه منزل او تا مكه 96 كیلومتر یا بیشتر فاصله داشته باشد و بجهت استحباب می خواهد مثلاً در ماه رجب عمره مفرده بجا بیاورد، باید از همان محلهائی كه حجاج در هنگام حج محرم می‌شوند محرم شود مثلاً از مسجد شجره.
فرق عمره مفرده با عمره تمتع
1- در عمره تمتع طواف نساء واجب نیست ولی در عمره مفرده واجب است واگر كسی به عنوان استحباب شروع به عمرده مفرده كند باز لازم است طواف نساء را بجا بیاورد و چنان چه به خیال این كه عمل مستحبی است و اتمام آن لازم نیست،طواف نساء را ترك كند،محرم است وزن برای او حلال نیست.
2- برای عمره مفرده، وقت مخصوصی نیست ولی وقت عمره تمتع فقط از اول ماه شوال تا روز نهم ذیحجه می‌باشد.
3- در خاتمه اعمال عمره مفرده ممكن است سر را بتراشد و یا از مو و یا ناخن خود را كمی بگیرد، ولی درعمره تمتع فقط از مو یا ناخن خودباید بگیرد. و نباید سرش را بتراشد.
در آخر باید یادآوری شود كه عمر مفرده برای حجاجی كه حج تمتع خود را بجا آورده اند ،با در نظر گرفتن فاصله لازم ما بین عمره تمتع وعمره مفرده بر طبق فتوای مقلد خودشان مستحب می‌باشد.[38]
نتیجه :
نتیجه می گیریم كه حج در لغت و اصطلاح معنای مخصوص به خود را دارد كه در لغت همان آهنگ وقصد جایی را كردن معنی می دهد و در اصطلاح مجموعه اعمالی خاصی را كه در یك زمان معین انجام میشود را حج گویند. همانطور كه می‌دانیم حج انواع مختلفی دارد از جمله، افراد، قٍران ،تمتع كه هر كدام اعمال مخصوص به خود را دارد كه آنها را باید به طور دقیق انجام داد تا حج پذیرفته شود.
فصل دوم :
سیمای حج از دیدگاه قرآن
مقدمه
حج با كرامت ویژه ای كه دارد عهدی الهی است كه بدان تشرف جسته میشود. حج از عباداتی تشكیل شده كه شامل فضایل فراوان می باشد. همچنان كه خود ویژگی ای دارد كه درقرآن یافت نمی شود و عبادت حج در حقیقت عهد وپیمان و مخصوص خدا سبحان وبنده است.
از این دو امام صادق (ع) فرمود: مرده ای كه در گور است دوست دارد كه در برابردنیا و آن چه در آن است،او در یك حج می‌بود، « ودّ من فی القبور لوأن له حجه بالدنیا و مافیها»[39]
بنابراین در این فصل نیز ابتدا واژه حج و نامهایی كه در قرآن ازجمله حرم امن – بلدالامین ، مسجد الحرام و.. بررسی شده و آیات آن را از قرآن اخذ شده است بعد آیات مربوط به ادله وجوب حج و عمره می باشد كه با توجه به دیدگاه مفسران هم بحث شده و در دنباله نیز اعمال و اركان حج مورد بحث قرارگرفته شده كه در آنها یك شخص محرم واجبات و محرماتی بر او لازم است انجام می دهد محرمات بپرهیزد و از واجبات پیروی كند وگر نه حجش دچار اشكال می شود.
واژه حج در قرآن
حج از فرائض بزرگ اسلام و از اعظم شعائر دین و از ارزشمندترین اعمال قرب به خدا واز اركان دین و تركش از گناهان كبیره وموجب خروج از ملت اسلامی و به معنی كفرمی باشد.
بنابراین حج با وجود یك عبادت بودن، جامع چنین عبادت بزرگ است و هیچ عمل وعبادتی همپایه او نیست و بهائی جز رضوان و بهشت جاوید خدا ندارد وبه گفته رسول خدا، اگر به اندازه حج كوه ابوقبیس طلا را در راه خدا انفاق كنی به مرتبه و ارزشی كه جاجی به آن می رسد نخواهی رسید.[40]
پس با وجود این همه اهمیتی كه برای آن به شمرده شده است خداوند متعال سوره ای در قرآن به این نام قرار داده كه این خود دلیل محكمتری بر اهمیت وجود آن دارد.
این سوره بر حسب ترتیب موجود بیست ودومین سوره قرآن و برحسب ترتیب نزول صدو (سومین،مشتمل بر 78 آیه و1291 كلمه و5070 حرف می باشد محتوای آن نیز منع به مسجد الحرام و احكام حج می باشد.
وجه تسمیه سوره به «حج» اشتمال بر فلسفه حج و منافع و احكام آن می‌باشد.[41] كه هر كدام (قسمت) آیات مخصوص به خود را تشكیل می دهد.
واژه «حج» درقرآن یازده بار در مناسبتهای گوناگون ذكر شده است كه یك بار «حُجُّ البیت» و یك بار دیگر «حٍجُّ البیت» و نُه بار دیگر واژه «حج» به تنهایی آمده است كه به ترتیب آیه ها را در ذیل می آوریم:[42]
1- إنّ الصفا و المروة من شعائر الله فَمَن حَجَّ البیت أو اعتمرُ فلا جناحُ علیه … »[43]
« صفا و مروه از شعائر و نشانه های خداست؛ بنابراین كسانی كه حج خانه خدا و یا عمره انجام می دهند، مانعی نیست كه بر آن دو طواف كنند…»
2- «فیه ایتُ بیتٌ مقام ابراهیم و مَنْ دخلهٌ كان ءامناً وللهِ علی الناسِ حِجُّ البیتِ مَنِ استطاعَ الیه سبیلا…»[44]
«در آن نشانه‌های روشن، از جمله، مقام ابراهیم، و هركس داخل آن شود، در امان خواهد بود؛ و برای خدا برمردم است كه آهنگ خانه او كنند، آنها توانایی رفتن به سوی آن دارندو…»
3- یسئلونكَ عن الاهِّله قل هی مواقیت للناس و الحجَّ ولیسَ البرَّ…»[45]
«در باره، هلالهای ماه از تو سوال می كنند؛ بگو آنها، بیان اوقات مردم و حج است و…»
4-«اتّموا الحجَّ و العمرهَ لله…»[46]
«وحج و عمره را برای خدا به اتمام رسانید…»
5- «فإذا أمِنْتُمْ فَمنْ تتمع بالعمره الی الحّج فما إِسْتَیْسَر من الهدی…»[47]
«… و هنگامی كه از بیماری و دشمن در امان بودید،هركس با ختم عمره،حج را آغاز كند،آن چه قربانی برای او میسر است ذبح كند…»
6-« فمن لم یجد فصیام ثلثهِ أیّام فی الحج و سبعهٍ إذ ارجعتم تلك عشرهٌ كامِلَه …»[48]
«… و هركس نیافت، سه روز در ایام حج، و هفت روز هنگامی كه باز می‌گردید، روزه بدارد این ده روز كامل است…»
7- «الحَجُّ اشهر معلمومات…»[49]
«حج، در ماههای معینی است…»
8- «… فَمَنْ فرضَ فیهن الحَجَّ فلا رفثَ و لافسوقَ…»[50]
«… و كسانی كه با بستن احرام و شروع به مناسك حج، حج را بر خود فرض كرده‌اند پس مباشرت و جدال و فسوق نكنند…»
9- «فلا رفثَ و لا فسوق و لا جدالَ فی الحجِّ…»[51]
« … در حج، آمیزش جنسی با زنان، و گناهان و جدال نیست…»
10- «وأذن مِنَ الله و رسوله الی الناس یومَ الحجِّ الاكبر…»[52]
«و این اعلامی از ناحیه خداوند و پبامبرش به عموم مردم در روز حج اكبر…»
11- «و أذّن فی الناس بالحجِّ یأتوك رجالاً…»[53]
«و مردم را دعوت عمومی به حج كن تا پیاده و …»
تاریخ مكه
«مكه» شهر توحید و مولد اسلام و خاستگاه رسالت جاودان محمدی است،جای جای این سرزمین تفتیدة سنگی و خشن كه در میان كوهها به حصار گرفته شده، شاهده عظیم توحید و یار موحدان نامدار را برسینه دارد.[54]
این سرزمین گذشته از شرافت و قداستی كه از آغاز خلقت و بخصوص از عهد ابراهیم (ع) یافته است، نخستین آیه‌های قرآن كریم نیز در آنجا به رسول اكرم (ص) فرود آمد و تا سیزده سال آسیبها دیدند.
سرزمین كه زادگاه رسول (ص) و امیر مومنان (ع) می باشد.
این شهر امروزه یكی از شهرهای كشور عربستان سعودی و مهمترین و مشهورترین شهر آن كشور است. [55]
قدمت تاریخی شهر مكه به هیجده قرن قبل از میلاد مسیح یعنی هنگامی كه خانه كعبه بوسیله حضرت ابراهیم (ع) از نو پایه گذاری گردیده، مربوط میشود. تا آن زمان این شهر بیابانی و خشك و بی‌آب و علف بود و كسی در آنجا سكونت نمی‌كرد، ولی پس از آمدن حضرت ابراهیم (ع) و خانواده‌اش به آنجا و پیدا شدن چشمه زمزم و ساختن كعبه به دستور خداوند،این منطقه جلوه‌ای دیگر به خود گرفت و تبدیل به آبادی بزرگ گردید و مردم از اطراف و اكناف، گروه گروه به آنجا روی آوردند.
جهت دریافت فایل حج از دیدگاه قرآن لطفا آن را خریداری نمایید
قیمت فایل فقط 5,900 تومان
برچسب ها : حج از دیدگاه قرآن , حج , دلیل پیدایش كعبه , كیفیت حج تمتع , عمره مفرده و تمتع , مسجد الحرام , قرآن , معارف , دانلود حج از دیدگاه قرآن , پروژه دانشجویی , دانلود پژوهش , دانلود تحقیق , دانلود پروژه